Црква „Свети Атанасиј“ – Галичани

ЦРКВАТА „СВЕТИ АТАНАСИЈ“ ВО ГАЛИЧАНИ, ПОДЗАБОРАВЕН СПОМЕНИК НА КУЛТУРАТА ОД XVII ВЕК

Постапувајќи по Одлуката на надлежниот епархиски архиереј за контрола на црковниот инвентар по Прилепското архиерејско намеништво, при посетата на село Галичани и локалната црква во чест на Свети Атанасиј, констатирав дека оваа црква е подзаборавен споменик на културата од XVII век. Пребарувајќи по стручна литература за повеќе податоци за оваа црква, наидов на еден дамнешен текст од Бошко Бабиќ објавен во списанието „Стремеж“, па тоа ми даде повод да ја освежиме меморијата за оваа црква, како и да поттикнеме поголем интерес кај стручните лица, со цел да поведат поголема грижа за овој Божји храм.

Најпрво, како вовед на овој мој текст, сакам да дадам неколку информации за селото Галичани:

Галичани се наоѓа во јужниот дел на Прилепско поле. Селото е рамничарско, на надморска височина од 617 метри. Од градот е оддалечено 11 км. Атарот зафаќа простор од 7,4 км2. Селото има полјоделска функција.

За него постои спомен уште од средниот век. Се споменува во 1335 година. При крајот на турското владеење во селото постоеле повеќе чифлици: Османов, Чаталоски, Амет-Ножарски, Ќамиловски, Фаиковски, Раифов, Амди-бегов, Шевет-бегов, Рамзи-бегов, Џемаилов. По 1912 година, жителите ја откупиле земјата од муслиманските сопственици.

Во XIX век Галичани било село во Прилепската каза на Османлиската империја. Во „Етнографија на вилаетите Адрианопол, Монастир и Салоника“, издадена во Константинопол во 1878 година и во која е

Свети маченик Сава

Свети маченик Сава

СПОМЕН НА СВЕТИОТ МАЧЕНИК САВА, ЧИЈ СПОМЕН ЦРКВАТА ГО СЛАВИ НА 15 АПРИЛ

(334-372; латински: Sabbas)

Светиот маченик Сава[1] по потекло бил Гот и живеел во IV век. Во тоа време христијанството меѓу Готите го проповедал епископот Улфил. Меѓу многуте покрстени, бил и свети Сава, кој бил роден во христијанско семејство во 334 година, во долината на реката Бузау, во Дакија (денешна Романија)

Откако станал христијанин, тој започнал да живее добродетелен и богоугоден живот. Негова главна карактеристика биле смиреноста, воздржливоста, молчаливоста, бестрасноста и безбрачноста, а секој ден го поминувал во молитва и грижа околу локалната црква. Освен тоа, храбро го исповедал христијанството и насекаде се трудел да го искорени идолопоклонството.

Готските кнезови и судии, под влијание на јазичничките жрецеви, започнале гонење против христијаните и почнале да ги принудуваат да вкусат од идоложртвеното месо. Многу од јазичниците, за да ги поштедат животите на своите ближни и роднини, кои го примиле христијанството, им давале наместо од жртвуваното, обично месо. Некои христијани се согласиле со оваа постапка, но свети Сава го одбил овој предлог и изјавил дека, христијанинот е должен храбро да ја исповеда својата вера. Поради оваа постапка тој бил избркан од населбата, каде што живеел, но набргу потоа бил замолен повторно да се врати меѓу своите. Кога гонењето против христијаните се засилило, соселаните на свети Сава пристапиле пред судот и изјавиле дека меѓу нив нема ниту еден христијанин. Меѓутоа, Сава не сакал да живее тајно, па истапил пред судиите и на целиот глас изјавил: „Не колнете се лажно, зашто сите вие знаете дека јас сум христијанин“. Тогаш селаните изјавиле пред судијата дека има само еден христијанин – Сава. Но, судијата откако видел дека Сава е

Дваесет – сурово, ама реално

ДВАЕСЕТ – СУРОВО, АМА РЕАЛНО

По излегувањето од мајчината утроба, првото искуство на новороденото дете е – плачот! На таков начин, уште една душа влегува во овој паднат свет и нејзините солзи трезвено нѐ потсетуваат на човечкиот пад од совршенство во пропадливост. Меѓутоа, ова дете, секое дете, ама и секоја генерација, е повикана за нешто, што го надминува дури и чудото на неговото сопствено раѓање; повикано е на заедница со Бога, на светлина, на совршенство.

Во ова време на лелекање и кукање, овој повик е заборавен. Родителите многу повеќе им говорат на своите деца за нивниот висок повик, но не подготвувајќи ги за тој повик и не се молат да бидат вброени и споени меѓу избраните. Добро знаеме: многумина се повикани, но малкумина се одбрани, а улиците на овој свет и понатаму се преполни со гладни детски усти.

Дали само нашата генерација страда по улиците на нихилизмот, живеејќи ја до дно пеколната стварност и реалност на постоење без Бог и Вистината, која е духовна основа на модерното друштво и општество. Навистина, оваа песна на маестралниот Марчело, нѐ потсетува дека нашата генерација е генерација на децата на Апокалипсата, на првите жртви од последната фаза на апостасијата од Христа. Нашата генерација, ние и нашите деца, проголтани од духот на „модерното“ време, од самозадоволувањето и себезадоволувањето, од безмилосната трка по материјалното и неговите лажни вредности, ете токму таквата генерација, може да се најде не само меѓу младите по улиците, меѓу гангстерите и променливите лица на контракултурата, туку и меѓу наизглед нормалните деца, за кои нихилизмот, за жал, постана мода.

Сурови, ама реални се стиховите од оваа песна:

„Depresivci se osmehuju do dana kad se roknu.

A ne znam više nikoga ko ne pije,

ko zaspi bez tableta il’ da se drogom ne prebije.

I svi se smeše kô tužne karikature.“

Марчело, фала ти за обидот да ја разбудиш нашата генерација!

Свети Агрициј, епископот на Трир

СПОМЕН НА СВЕТИОТ ОТЕЦ АГРИЦИЈ, ЕПИСКОПОТ НА ТРИР, ЧИЈ СПОМЕН ЦРКВАТА ГО СЛАВИ НА 13 ЈАНУАРИ

(260-329; германски: Agritius von Trier)

Кога свети Агрициј бил епископ на Трир, градот бил престолнина на римската провинција Белгика, главен град на Галија и една од многуте императорски резиденции. Во IX век се појавило и една предание, според кое тој претходно бил Антиохиски патријарх, а во Трир пристигнал по барање на светата рамноапостолна царица Елена, мајката на свети Константин Велики, која му предала дел од нејзиниот дворец, за да може да изгради црква. Според преданието, тој во Трир го донел и светиот Христов хитон, кој го пронашла света Елена, и кој оттогаш е најголема светиња на Трирскиот соборен храм. Со сигурност се знае и тоа дека, тој во Трир ги донесол и моштите на свети апостол Матиј, кои денес се наоѓаат во еден бенедиктов манастир. Свети Агрициј се прославил и со тоа што, во негово време масовно почнале да се отвораат првите училишта за описменување на народот, а се изградиле и голем број на цркви и манастири.

Свети Агрициј[1] е роден во Гаскони, во југозападна Франција. Тој е првиот од познатите епископи на градот Августа Треверов (денешен Трир). Познато е дека во 314 година тој учествувал на Соборот во Арл, на чии документи неговиот потпис стои зад потписот на претседавачот на Соборот, епископот на Арл.

Свети Агрициј се упокоил во 329 година, иако некои историчари сметаат дека тоа се случило во 333/335 година, по 20-годишно управување со Трирската епархија.

Свети Атанасиј Велики, кој откако бил прогонет, во Трир пристигнал во 335/336 година, посведочил дека таму нашол многу верен народ и многу прекрасни цркви.

Споменот на свети Агрициј, Православната Црква го празнува на 13 јануари според Јулијанскиот календар.

---

[1] Агрициј = простодушен.

Православието во Виетнам

ПРАВОСЛАВИЕТО ВО ВИЕТНАМ

Местоположба: Виетнам е земја во југоисточна Азија. Се протега на полуостровот Индокина, и граничи на север со Кина, на запад со Лаос, на југозапад со Камбоџа, како и со Јужното Кинеско Море на исток. Таа е најнаселена земја на копното на Југоисточна Азија.

Површина: 331.698 км2.

Број на население: 90.549.390 (според пописот од 2011 година).

Официјален јазик: Виетнамски.

Куса историја на државата: Една регионална виетнамска група почнала да се појавува околу 200 година п.н.е. во независното кралство на Нам Виет, кое подоцна се присоединило кон Кина во првиот век п.н.е. Виетнамците биле под постојана кинеска контрола, сѐ до Х век. Јужниот регион постепено бил заземан  од Виетнамците од северот во доцниот ХV век. Областа била поделена на два дела во раниот ХVI век, со северен дел познат како Тонкин, и јужен, Кочин Кина.  Во 1802 година северениот и јужниот дел на Виетнам се обединиле под една династија. По неколкугодишни обиди за француска колонијална експанзија на регионот, Французите успеале да го заземат Сајгон (денешен Хо Ши Мин) во 1859 година, а подоцна и другиот дел од областа, контолирајќи сѐ до Втората светска војна. Јапонците го окупирале Виетнам во 1940/45 година, а го прогласиле за независен по Војната. На овој потег Французите се спротивставиле. Тие се бореле во Првата Индокинеска војна, сѐ додека не биле поразени кај Дјен Бјен Фу во 1954 година. Следувала евакуација на француските трупи.

По Интернационалната конференција во Женева (април-јули 1954 година), Виетнам бил поделен долж 17 паралела со северниот дел на Хо Ши Мин, а јужниот на Бао Даи. Поделбата требало да биде само привремена, но изборите за повторно обединување, кои биле закажани за 1956 година, никогаш не се спровеле. Бао Даи објавил независност на Јужен Виетнам (Демократска Република Виетнам). Активностите на северните виетнамски герилци и прокомунистичките бунтовници во Јужен Виетнам довеле до интервенција на САД и до Виетнамската војна. Договорот за запирање на огнот бил потпишан во 1973 година и трупите на САД биле повлечени. Наскоро настанала Граѓанска војна и во 1975 година Северен Виетнам го зазел Јужен Виетнам и владата на Јужен Виетнам се распаднала. Во 1976 година двата Виетнама се обединиле во Социјалистичка Република Виетнам. Од средината на 80-тите години на ХХ век владата спровела неколку економски реформи и почнале да

Прилепскиот црковен катастих

ПРИЛЕПСКИОТ ЦРКОВЕН КАТАСТИХ

Од трите званични и административни книги: Кодиката, Протоколната книга и Катастихот, кои биле водени при црквата „Свето Благовештение“ во Прилеп, од седмата деценија на XIX век, во црковното депо, денес во Државниот архив на Македонија – одделение Прилеп, сочувана е само книгата Катастих, и тоа во четири дела.

Постоењето на повеќе од 100 години на било каква културно-историска знаменитост, доказ е за чувството на почит кон оние, кои ја започнале и продолжувале таа знаменитост.

Кога во втората половина на XIX век во Отоманската империја почнале да се јавуваат зачетоци на капиталистичките односи во производството, и во Македонија се јавува занаетчиството и трговијата со занаетчиски производи. Носителите на новите производствени сили гледале да ги искористат оставените привилегии на Империјата на Цариградската Црква, па затоа од 1820 година, насекаде во Македонија се подигаат црковни згради, во кои главен збор имаат овие нови сили. Оттука и во Прилеп се јавува идеја за подигање на новата црква „Свето Благовештение“, која е завршена со градба и осветена во 1838 година. Новата црква била подигната со помош на сето христијанско население, кое било составено од македонски Словени, сосем бал број погрчени Власи и православни Албанци. Уште од првите години на своето основање, црквата истовремено се грижела и за затворениците. По само пет години од завршувањето на градбата, во 1843 година, новите општествени сили, ценејќи ја важноста на просветата за подобар успех меѓу населението и надвор од Прилеп, отвораат прво општинско училиште, кое го издржувала црквата. Во 1865 година било отворено и женското училиште, а идната, 1866 година, било отворено и класното училиште, пандан на денешната деветтолетка. За покривање на зголемените расходи по овие училишта, се јавила и потреба од паралелно зголемување и на црковните приходи.

Другата причина за зголемување на црковните расходи била национално-политичката идеја кај прилепчани за ослободување од грчкото духовно ропство. Прилепчани, повеќето занаетчии, биле материјално послаби од трговците Власи. Еден од првите зачетници на оваа идеја бил преродбеникот и учител, Јордан Хаџиконстантинов-Џинот од Велес, кој со своите беседи и предавања пред народот, во салата на

Свети Освалд, кралот на Нортумбрија

СПОМЕН НА СВЕТИОТ МАЧЕНИК ОСВАЛД, КРАЛОТ НА НОРТУМБРИЈА, ЧИЈ СПОМЕН ЦРКВАТА ГО СЛАВИ НА 5 АВГУСТ

(604-642; Oswald, king of Northumbria)

Светиот крал Освалд, чие име во старогерманскиот јазик значи „Бог Управител“, е роден во 604 година. Тој бил второ дете во семејството на англосаксонскиот крал Етелфрит, кој управувал со Берниција и Дејра, двете области, кои подоцна ја формирале Нортумбрија.  Неговата мајка Аха потекнувала од кралскиот род на Дејра.

Освалд имал 11 години, кога неговиот татко бил убиен во една битка, па малото момче побегнало во манастирот Јона, кој бил основан од свети Колумба, каде што примил свето Крштение. Во 633 година, Енфрит, братот на Освалд, бил убиен за време на преговорите за траен мир. Во 634 година, за време на битката кај Хевенфилд, Освалд собрал мала армија, која извојувала победа над бритот Кадвалон ап Кадфан (Cadwallon ap Cadfan), кралот Гвинедски, па така се вратил на татковиот престол. Пред битката тој подигнал на едно место дрвен крст, пред кого искрено се молел. Во житието на свети Колумба, напишано од Адомнан, претставен ни е расказот, во кој ни се кажува дека свети Освалд имал видение, во кое свети Колумба му рекол на кралот: „Биди силен и храбар. Ете, јас ќе бидам со тебе. Оваа ноќ излези од својот логор во битка, зашто Господ ќе направи твоите непријатели да се дадат во бегство, а Кадвалон, твојот непријател, ќе биде предаден во твоите раце и победата во битката ќе биде твоја, па ти среќно ќе управуваш“.

Освлад им го раскажал ова видение на своите воени советници, па сите заедно со војниците се согласиле да примат свето Крштение по завршувањето на битката. Така, Бритите конечно им се покориле на англосаксонските дојденци. Освалд станал крал на Нортумбрија и управувал и над Бритите, Пиктите и Шкотлаѓаните, а Православната вера се ширела насекаде.

За поучување во верата, Освалд ги повикал шкотските монаси и свети Ајдан, кои започнале да ја проповедаат Благата Вест во неговата земја. Духовен центар постанал манастирот Линдисфарн, кој бил основан од кралот и од свети Ајдан во 635 година. Во мисионерските дела на

Манастирот Високи Дечани и неговите игумени со македонско потекло

МАНАСТИРОТ ВИСОКИ ДЕЧАНИ НА КОСОВО И НЕГОВИТЕ ИГУМЕНИ СО МАКЕДОНСКО ПОТЕКЛО

Областа Метохија претставува плодна рамнина, која се простира од под Проклетија на север, вдолж сè до Шар Планина на југ и југоисток, и со Дреница до границата на Косово, по линијата на градовите Пеќ – Ѓаковица – Призрен. Своето име го добила по бројните „метоси“ и „метохии“ – монашките имоти на Српската Црква, на која од старина ѝ биле доделени. Тие имоти, кои средновековните српски господари со многубројни добродетелства ѝ ги дарувале на Црквата, се состоеле од старите српски села со нивните жители, ораници, ниви, лозја, како и сите планини под шума и водите од метохиските бујни извори.

Манастирот Дечани кај Пеќ, завештанието на кралот Стефан Седмовенчани, синот на Милутин, почнат е да се гради во 1327 година, а завршен е со трудот и напорите на неговиот син Стефан Душан во 1335 година и претставува неподвижна вековна тврдина на Православието на овие простори. Манастирот се издига на десниот брег на дечанска Бистрица, во клисурата, под стрмнините на Стреочка планина, окружен со костенова и борова шума, надкрилен со планини, по патот за некогашната царска престолнина Призрен. Во овој манастир, како најголема светиња, покрај изобилството од златни и сребрени црковни предмети и богатство на длаборез, камена пластика, икони и фрески, сочувани се и чудотворните мошти на светиот крал Стефан, неговиот прв основач.

Крал Стефан го подигнал манастирот блиску до „првото село наречено Детчани“ (Дедчани) и го нарекол токму Дечански, според блискиот предел, кој бил така наречен не само заради близината на мноштвото монашки ќелии, во кои, од поколение во поколение, се подвизувале „добри дедовци или старци“, туку и во знак на благодарност кон најмилиот од своите претци, телесниот прадедо и духовниот „дедо“ – Свети Сава, по чии молитви и било откриено ова место.

Вообичениот епитет „Високи“, Дечани го добил заради тоа што нивната црква претставува најголема и највисока сочувана градба во средновековна Србија, но и заради скапоцениот градежен материјал од кој е изграден. Некој анонимен патописец од XV век, оставил запис дека Стефановата црква „ја надминува секоја мисла со

Свети Етелберт, кралот на Кент

СПОМЕН НА СВЕТИОТ ЕТЕЛБЕРТ, КРАЛОТ НА КЕНТ, ЧИЈ СПОМЕН ЦРКВАТА ГО СЛАВИ НА 24 ФЕВРУАРИ

(552-616; Ethelbert, Æthelbert)

Светиот крал Етелберт е роден во 552 година Тој бил син на кралот Еорменрих. Етелберт бил женет со Берта, ќерката на парискиот крал Хариберт I и кралицата Ингоберга. Берта била воспитувана во христијанската вера уште од татковиот дом и таа никогаш не се откажала од неа. Нејзиниот брак со Етелберт ѝ бил втор по ред. Според историските податоци, таа најпрво била во брак со Аусберт Мозелски, кој починал во 570 година, со кого го родила синот Арнулт Мецски, основачот на лозата Арнултинзи во династијата на Каролинзите.

Во бракот со Берта, Етелберт добил два сина: Еабдалд, кој бил наследник на тронот, и Етелбург. По смртта во 612 година, Берта била канонизирана за светителка.

Во 591 година, Етелберт ја наследил титулата „крал на Кент“ и се населил во резиденцијата во Кентербери[1]. Истата година веднаш отворил војна со Сеавлин од Весекс за Бретвалда, што претставува некаква аналогија на римскиот империум, но оваа војна завршила со пораз. Своите позиции ги зајакнал кога стапил во брак со Берта, па со помош на династијата на Каролинзите, успеал да ја добие титулата што ја посакувал.

Во почетокот на своето владеење, Етелберт ќе остане запаметен како првиот владетел во Британија, кој донесол ракописен кодекс на закони, во кој се предвидувале казни за престапниците, а особено биле нагласени казните против христијаните.

Во дворот на кралот, Берта пристигнала со својот капелан Летард. Но, таа јасно му ставила до знаење на кралот дека нема намера да се откаже од својата вера. Во 597 година, во замокот на Етелберт пристигнал свети Августин, кој по влијание на капеланот Летард, бил испратен со писмо од Римскиот папа Григориј I.

Етелберт го пречекал Августин под некој стар даб. Според древните англосаксонски обичаи, на таков начин кралот можел да се избави од магиите, кои, евентуално, некој би се обидел да ги фрли врз него. Според преданието, Августин го крстил Етелберт на вториот ден од неговото пристигнување во Британија, а судејќи според писмата, кои Берта ги испраќала до папата Григориј I, тој настан се случил по 601 година.

Настанот со покрстувањето на кралот, има судбинско значење за историјата на Црквата во Британија. Набргу, сите жители на Кент го примиле христијанството и се крстиле, а почнале да се градат нови храмови и да се основаат манастири, во кои заживеал монашкиот поредок.

Поради големиот придонес во зацврстувањето на христијанската вера на Британските острови, по својата смрт, Етелберт бил канонизиран за светител. Православната Црква неговот спомен го празнува на 24 февруари според Јулијанскиот календар.

---

[1] Кентербери (Canterbury, Cantuaria, Durovemum Cantiacorum) е древен град во југоисточна Англија, во грофовијата Кент. Денес е резиденција на Кентерберискиот архиепископ, кој е и поглавар на Англиканската црква. Според податоците од 2001 година, градот брои околу 45.000 жители.

Ретка и значајна протоколна книга

РЕТКА И ЗНАЧАЈНА ПРОТОКОЛНА КНИГА ВО АРХИВАТА НА ЦРКВАТА „СВЕТО БЛАГОВЕШТЕНИЕ“ ВО ПРИЛЕП

Црквата „Свето Благовештение“, како соборна црква при Прилепското архиерејско намесништво“, поседува богата колекција на вредна библиотечна и архивска граѓа. Во нејзина сопственост се неколку ракописни книги, кои грижливо се чуваат во црковното музејско депо. Освен нив, во библиотеката се чуваат импозантен број на богослужбени книги, кои претставуваат богато црковно-историско и културно наследство. Покрај ракописните и богослужбените книги, црквата поседува и вредна архивска граѓа, меѓу кои спаѓаат и протоколните книги на крстени, венчани и починати, чиј дел (до 1945 година) се отстапени на Државниот архив на Република Македонија – одделение Прилеп, а од 1945 година, па до денес, тие се чуваат во црквата.

При складирањето и средувањето на старите протоколни книги, кои се чуваа во магацинските простории на црквата, пронајдовме и една ретка и интересна протоколна книга со наслов: „Књига I Верских прелазника – иновераца у Православље цркве Св. Благовештења у Прилепу“. Оваа протоколна книга е во тврд повез, има 12 листа (24 страници), печатена е според Образец бр. 78 во Српската министерска печатница во Сремски Карловци во 1929 година, која се јавува и како нејзин издавач. На последната страница се наоѓа восочен црвен печат со натпис: „Архијерејски намесник – Прилеп“ и крст во средина. За веродостојноста на протоколната книга, како и за точноста на бројот на листовите и страниците, потпишан е тогашниот прилепски намесник – прота Павле Наумовиќ.

Воопшто, протоколните книги низ историјата служеле за внесување на податоци за идентификација, а нивното значење, во прв ред, било за определување на нивните функции преку документирано сведоштво за граѓанската состојба. Токму такви податоци за идентификации содржи и оваа Протоколна книга. Во неа се содржат десет графи, во кои биле запишувани податоци за лицата, кои преминале во Православна црква. Распоредот на графите е по следниов ред:

1. Реден број (Текући број);

2. Име и презиме, занимање и место на живеење на оној кој преминал во православна вера (Име и презиме, занимање и место пребивања прелазника);

3. Пол и состојба (за мажите: женет, неженет, вдовец; за жените: мажена, немажена, вдовица); (Име и стање прелазника: мушке – жењен, нежењен, удов; женске – удата, неудата, удова);

4. Место, година, месец и ден на раѓање и преминување (Место, година месец и дан рођења и прелаза);

5. Име и презиме на родителите, односно, сопругот или сопругата (Име и презиме родитеља, односно супруга или супруге);

6. Од која вероисповед во која преминува? (Из које вероисповести у коју прелази?);

7. Дали преминувањето е извршено во согласнот на конзисторскиот налог од 18.04.1846 година, бр. К. 97. на основа на §§ 5. до 11. заклучно со член III од 1844 година (Је ли прелаз обављен у смислу конзистор. Налога од 18/IV 1846. бр. К. 97. на основу §§. 5. до 11. зак. чланка III. од 1844г.);

8. Име и презиме, состојба и занимање и место на живеење на сведокот (Име и презиме, стање и занимање и место пребивања сведока?);

9. Име и презиме на свештеникот кој го извршил чинот на преминување (Име и презиме свештеника, који је обавио прелаз);

10. Забелешки (Примедбе).

Интересно е да се забележи дека ваква Протоколна книга се наоѓа и во Архивот на Српската Православна Црква, во фондот на Белградскиот духовен суд, а се однесува на периодот од 1860-1892 година. Во оваа Протоколна книга забележани се имињата на 3654 лица, кои преминале во